انرژی

 

شاخص مصرف برق

محدود بودن منابع انرژی به چالشی جدی در عصر حاضر تبدیل شده است. برق یکی از مهم ترین انرژی های پاک است که می تواند برای یک اقتصاد در حال توسعه مانند ایران اهمیت بسزایی داشته باشد و زمانی بر اهمیت این موضوع افزوده می شود که از یک سو سایر منابع انرژی همانند نفت و گاز مهم ترین منبع درآمدی کشور بوده و از سوی دیگر تقاضا برای گاز و فرآورده های نفتی به طور روز افزون در حال افزایش است.

 

عرصه انرژی برای کشوری مثل ایران که منابع سرشاری دارد، عرصه مهم و حائز توجهی است. در کشور سرمایه‌گذاری خوبی روی انرژی الکتریکی انجام شده است، ۴۲ سال پیش جمعیت کشور نزدیک به ۴۰ درصد جمعیت کنونی بود، در حالی که اکنون این میزان ۲.۳ برابر شده اما ظرفیت منصوبه نیروگاهی ۱۲ برابر شده است. علت این موضوع این است که متناسب با سرمایه‌گذاری از درآمدهای نفتی برای ساخت نیروگاه‌ها در توسعه علم، دانش و طراحی هم کار شده است و اکنون هم طراحی کرده و می‌سازیم و ظرفیت ۸۵ هزار مگاوات نیروگاه نصب شده در کشور در مقایسه با هفت هزار مگاوات سال ۵۷ حاکی از یک دستاورد بزرگ است. شاخص مصرف برق همانطور که از سال 1960 میلادی در سری زمانی شاخص مصرف نیز مشخص است، روندی رو به رشد را نشان در متوسط مصرف جهانی و کشورهای همسایه نظیر ترکیه را نشان می­دهد. ذکر این نکته ضروری است که کشور ایران پس از انقلاب اسلامی با پدیده هایی چون جنگ تحمیلی و فشار حداکثری تحریم های ناعادلانه روبرو بوده است که صنعت برق کشور را از بسیاری از فناوری ها و تکنولوژی های روز در دنیا محروم کرده است ولی با این وجود تولید و مصرف برق در کشور در مقایسه با کشور همسایه (ترکیه) رشد بیشتری داشته است. این موضوع می تواند به دلیل اهمیت و توجه به مصرف برق در بخش صنعت باشد.

شاخص ظرفیت نامی و تولید ناخالص برق در کشور 

کشور ایران با داشتن منابع طبیعی مانند بیابان ها، تعداد روزهای آفتاب و مناطق مرتفع که دارای بادهای پایدار می باشند پتانسیل احداث نیروگاه های خورشیدی و بادی که سازگاری بیشتری با محیط زیست را دارند، دارا می­باشد. علاوه بر انرژی‌های متکی به سوخت‌های هیدروکربنی، در بخش تجدیدپذیرها هم ۳۰ هزار مگاوات ظرفیت شناسایی شده برای ساخت نیروگاه‌های بادی در کشور وجود دارد. در زمینه نیروگاه‌های خورشدی هم در سال‌های اخیر کارهای خوبی شروع شده و اکنون ظرفیت نصب شده در این بخش‌ها نزدیک به ۹۰۰ مگاوات است. فعالیت‌های کشور در عرصه تولید زیاد است که هر سال انرژی بیشتری به بخش‌های مولد کشور عرضه می‌شود، علاوه بر این امکان صادرات هم وجود دارد که در 50 سال گذشته چنین خطوط انتقال و زیر ساخت­هایی وجود نداشت و امکان صادرات برق به کشور­های همسایه امکان نداشت. 

 

 ماخذ:  نشریه سری زمانی 55 ساله کشور، مرکز آمار ایران

 

صنعت برق کشور در طول سال‌های اخیر با سرمایه‌گذاری سنگین از سوی دولت و بخش خصوصی و منابعی نظیر صندوق توسعه ملی مواجه شده است به طوری که میزان ظرفیت نصب شده از ابتدای انقلاب تاکنون از 7 هزار مگاوات به 86 هزار مگاوات رسیده و بیشتر از 12 برابر رشد کرده است. برای ترسیم تصویر شبکه برق کشور در پیش از انقلاب اسلامی، باید بدانیم با نیاز مصرفی معادل 3 درصد نیاز امروز کشورمان، شبکه برق ایران در تامین انرژی معدود شهرهایی که به برق دسترسی داشتند با مشکلات گسترده مواجه بود.

به استناد روایت محمد یگانه، وزیر اقتصاد و دارایی در سال‌های 1356 تا سال 1357 دولت پهلوی  پیرامون قطعی برق گسترده در دهه پنجاه می‌گوید: « این (قطعی برق) بیشتر در ۱۳۵۶ خیلی هم بیشتر شد.» یگانه در بیان دلیل شکل‌گیری خاموشی‌های برق معتقد است: « تقاضا در کشور رفت بالا، در عین حالی‌که تقاضا بلافاصله به انواع مختلف دیگر بالا می‌رفت، زیربناهای اقتصادی کشور به آن سرعت نمی‌توانست جلو برود.»

پس از انقلاب اسلامی توجه به ایجاد رفاه برای همه مردم در روستاها و شهرهای کشور آغاز شد. نخستین تجربیات اجرایی به منظور تامین رفاه به وسیله گسترده شدن شبکه توزیع برق در کشور تحت تاثیر فعالیت‌های جهاد سازندگی و وزارت نیرو شروع شد. در ابتدای انقلاب برای مسئله شبکه توزیع مقرر بود، فرآیند تیر برق کوبی به عهده جهاد سازندگی باشد و از سوی دیگر تامین اتصالات برق به وسیله وزارت نیرو انجام شود. انگیزه و شکل فعالیت جهاد سازندگی سبب شده بود تا در مدت بسیار کوتاه تعداد زیادی از مناطق کشور به برق متصل شوند. شیوه کار جهاد به حدی استثنایی بود که گاهی اوقات وزارت نیرو سال‌ها پس از فرآیند تیرکوبی توسط جهاد سازندگی برای نصب اتصالات و منطقه نصب تیر برق‌ها می‌رسید.

 ماحصل فعالیت انقلاب اسلامی در طول 40 سال اخیر سبب شده تا هم‌اکنون 100 درصد شهرها و 99.7 درصد از روستاهای کشور به برق پایدار دسترسی دارند. بر این اساس در حال حاضر 4 میلیون 508 هزار 185 خانوار روستایی از نعمت برق بهره‌مند هستند. در حال حاضر از مجموع 86 هزار مگاوات ظرفیت نصب شده نیروگاهی در کشور 70 هزار 910 مگاوات از واحدهای نیروگاهی حرارتی تشکیل می‌شود که ایران از ابتدای دهه 80 در ساخت این واحدهای نیروگاهی خودکفا شده است. بر این اساس این ظرفیت واحدهای نیروگاهی با احتساب ظرفیت عملیاتی در یک سال فعالیت بدون وقفه می‌تواند 524 میلیارد کیلووات ساعت انرژی برق تولید کند.

 

شاخص میزان فروش، تعداد مشترکان و طول خطوط انتقال برق       

مصرف انرژی ایران در کشور طی ۱۰ سال گذشته حدود ۴.۶ درصد بود؛ در بخش خانگی که بیشتر مصرف متعارف است رشد زیر چهار درصد بوده و در بخش‌های تولیدی کشور اعم از صنعت، کشاوری و معدن بالاتر از این است و نشان از سلامت کار دارد.

 

 ماخذ:  نشریه سری زمانی 55 ساله کشور، مرکز آمار ایران

 

تولید برق شبکه ای را یکی از شاخصه های رونق تولید و توسعه کشور است که در ابتدای انقلاب پیک بار شبکه 3 هزار و 480 مگاوات بود که امروز این میزان از مرز 57 هزار مگاوات عبور کرده و 16 برابر شده است.

 

شاخص دسترسی روستاها و خانوارهای روستایی به برق

تعداد روستاهای برخوردار از نعمت برق در ابتدای انقلاب چهار هزار روستا بود در حالی که اکنون با رشد 13 برابری این تعداد به 57 هزار روستا افزایش یافته است.

 

 

 چهل و دوسال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آمار روستاهای برقدار کشور به بیش از ۱۳ برابر افزایش یافت و اکنون از ۵۷ هزار و ۶۰۰ روستا فراتر رفته است. تعداد روستاهای برقدار کشور در سال ۱۳۵۷ برابر با چهار هزار و ۳۶۷ روستا بود که  اکنون به ۵۷ هزار و ۶۴۴ روستا رسیده است. برق­رسانی به روستاهای بالای ۲۰ خانوار در کشور به اتمام رسیده و اکنون صنعت برق در حال برقرسانی به روستاها و سکونتگاه های زیر ۱۰ خانوار است. همچنین تعداد روستاهای برقدار شده توسط سیستم های خورشیدی  نیز تاکنون به ۲۴۱ روستا رسید. بررسی آمار برقرسانی به روستاها در جهان و ایران از فاصله معنادار بیش از ۲۰ درصدی ایران با میانگین جهانی حکایت دارد، میانگین برقرسانی به روستاها در جهان اکنون ۷۹ درصد و در ایران ۹۹.۷ درصد است.

در دوران پهلوی ایران در زمینه های مختلف با عقب ماندگی های بسیاری روبرو بود که یکی از آنها برق رسانی به نقاط مختلف کشور بود. تا قبل از دوران انقلاب بسیاری از مردم شهرها و روستاهای کشور از نعمت برق بی‌بهره بودند و برای روشن کردن خانه ها همچنان از امکاناتی نظیر فانوس استفاده می‌کردند.

 شاخص تولید، فروش و شبکه آب و فاضلاب در بخش شهری

تامین آب شرب سالم و بهداشتی برای جمعیت شهری و روستایی از طریق ایجاد هزاران كیلومتر خط انتقال، ساخت مجتمع های آبرسانی و سدها و همچنین تربیت متخصصان سدسازی و امور فنی را باید از جمله دستاوردهای چهل ساله انقلاب اسلامی در حوزه آب شرب دانست. مردم بعضی شهرها و بسیاری از روستاهای كشور تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی از نعمت آب شرب سالم و بهداشتی محروم بودند و در كنار این موضوع نهاد و متولی خاص ومشخصی نیز برای تامین این نعمت خدادادی وجود نداشت.

به بركت پیروزی انقلاب شكوهمند اسلامی و با تاسیس و راه اندازی شركت های آب منطقه ای و آب و فاضلاب شهری و روستایی تحول شگرفی در حوزه صنعت آب شرب پدید آمد. بررسی عملكرد حوزه آب شهری نشان می ‌دهد در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تنها حدود 74 درصد جمعیت 18 میلیون نفری شهرهای ایران به شبكه آبرسانی دسترسی داشتند اما با تلاشهای صورت گرفته توسط متولیان صنعت آب و فاضلاب در نظام مقدس جمهوری اسلامی ظرف 40 سال اخیر، هم اكنون 99،5 درصد جمعیت 60 میلیون نفری شهرهای ایران زیر پوشش خدمات آب و فاضلاب قرار دارند. در مسیر توسعه این بخش، تا پایان دولت دوازدهم جمعیت برخوردار از خدمات آب و فاضلاب در ایران به 99.7 درصد می رسد.

 

 

 ماخذ:  نشریه سری زمانی 55 ساله کشور، مرکز آمار ایران

 

سری زمانی داده های تامین و تولید و فروش آب در بخش های مختلف خانگی، صنعتی و کشاورزی نشان می دهد که ظرفیت تولید و تصفیه خانه ها، مخازن شهری و شبکه انتقال و توزیع آب بویژه در مناطق شهری بسیار توسعه یافته است. توسعه شبكه ‌های توزیع آب آشامیدنی با افزایش انشعابات از 3.7 میلیون مشترك در اوایل انقلاب به 11 میلیون و 908 هزار و 658 مشترك و تعداد شهرهای برخوردار از شبكه آب شرب بهداشتی از 45 شهر به بیش از یكهزار شهر و از چند صد روستا به حدود 33 هزار و 297 روستا از مهمترین دستاوردهای نظام اسلامی محسوب می شود.  هم اكنون بیش از 63 میلیون نفر از جمعیت كشور از شبكه لو‌له كشی آب آشامیدنی بهداشتی برخوردار شده ‌اند و شبكه فاضلاب نیز بیش از 263 شهر با 21 میلیون نفر در قالب 48 هزار و 636 هزار مشترك را زیرپوشش قرار داده است و این در حالی‌ است ‌كه تعداد شهر‌های برخوردار از سیستم فاضلاب در قبل از انقلاب حدود 15 شهر با 2 هزار و 800 مشترك بود. با توجه به تاثیر بخش آب و برق در بسترسازی توسعه كشور به نظر می‌رسد یكی از درخشان ترین كارنامه ‌های جمهوری اسلامی ایران در فصل آب و برق است. جمعیت زیرپوشش آب شهری در كشور 16 میلیون و 271 هزار نفر است و با وجود تحریم ‌هایی كه بر كشور ما تحمیل شده نقصی برای تامین آب و برق مردم وجود ندارد و در سال­های پروژه و طرح بزرگ در بخش آب و فاضلاب شهری و روستایی به بهره ‌برداری رسیده است.

در حوزه گسترش شبکه فاضلاب و تصفیه آن در تصفیه خانه ها نیز دستاوردهای بزرگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بدست آمده است. هم اكنون 183 تصفیه خانه فاضلاب در كشور وجود دارد كه نسبت به پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بیش از پنج برابر شده است. یشترین حجم احداث تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در سه دهه گذشته رخ داده است، تصریح کرد: قبل از انقلاب کمتر از 10 تصفیه خانه داشتیم اما امروز در 295 شهر کشور 183 مرکز تصفیه خانه فاضلاب وجود دارد که 47 درصد متوسط جمعیت شهری را تحت پوشش قرار می‌دهد.بیش از  50 درصد از جمعیت ایران زیر پوشش سامانه های فاضلاب قرار دارند و 800 آزمایشگاه آب و فاضلاب در ایران احداث شده كه از این تعداد 15 مورد در رده بین المللی است. نزدیك به 100 درصد از جمعیت شهری كشور زیر پوشش آب سالم قرار گرفته است كه از این نظر ایران از جمله كشورهای پیشرفته جهان است. افزایش تعداد سدهای مخزنی در سطح ایران نیز از 13 سد به 500 سد از دیگر دستاوردهای بزرگ انقلاب اسلامی است.

 ماخذ:  نشریه سری زمانی 55 ساله کشور، مرکز آمار ایران

 

 شاخص تولید و صادرات نفت خام و فرآورده های آن

ميزان صادرات نفت ايران در سال 1357معادل 3ميليون و 456 هزار بشكه اعلام شده است، اين ميزان در سال 1387يعني سي سال بعد به حدود 2ميليون و در سال 1396 نیز پس از نوسات ناشی از اثر تحریم های ناعادلانه اقتصادی در همین تعداد بشكه بوده يافته است.

 

 

 ماخذ: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

 

بر اساس داده­های بانک مرکزی ایران از پس از انقلاب اسلامی در سال 1357میزان تولید و صادرات نفت همواره تحت تاثیر عوامل سیاسی و اقتصادی مانند جنگ تحمیلی و تحریم های اقتصادی بوده است بطوری که کمترین مقدار صادرات نفت در سال های ابتدایی شروع جنگ تحمیلی بوده است. تحریم های ناعادلانه اقتصادی نیز دوره ایی است که تولید و صادرات نفت در ایران به پایین ترین مقدار پس از جنگ تحمیلی رسیده است. اگرچه این عوامل سرعت تولید و صادرات را کاهش داده است اما باعث رشد و توسعه توان داخلی برای رسیدن به تکنولوژی حفاری، استخراج و انتقال نفت و صادرات آن شود. نعت نفت به خوبی از ظرفیت شرکت های دانش بنیان استفاده کرده است. به نحوی که ۸۰ درصد از محصولاتی که برای نخستین بار در ‌کشور تولید می‌شود، مربوط به صنعت نفت است.

اما هیچ کدام از اینها نتوانست موتور توسعه در صنعت نفت را خاموش کند. در همین مدت، ‌ایران تولید خود از میدان مشترک پارس جنوبی را به ۷۰۰ میلیون متر مکعب در روز رساند. تولید نفت از میادین مشترک غرب کارون نیز با رشدی حدود ۶ برابری به ۴۰۰ هزار بشکه در روز رسید. گازرسانی روستایی نیز ۱۲۰ درصد رشد کرد که تمام تاسیسات آن از داخل کشور تامین شد. در خودکفایی در تولید فرآورده‌های نفتی نیز ایران موفق شد با بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیج فارس و اجرای طرح‌های بهینه‌سازی در سایر پالایشگاه‌های کشور از واردکننده بنزین به صادرکننده پایدار آن تبدیل شود. امروز ایران به خودکفایی ۸۵ درصدی در ساخت تجهیزات موردنیاز صنعت نفت، گاز و پتروشیمی رسیده است. این خودکفایی تنها در زمینه دستیابی به ساخت و تولید تجهیزات نیست و امروز شرکت‌های داخلی به دانش فنی تولید تجهیزات نیز دست یافته‌اند، به‌طوری که همه مراحل طراحی، مهندسی، ساخت و نصب آنها از سوی متخصصان داخلی انجام می‌شود. این دستاوردها به‌واسطه بخش‌های تحقیق و توسعه در شرکت‌های ایرانی به‌دست آمده است. در سال‌های اخیر ۱۲ هزار قلم کالا و مواد مصرفی در مناطق نفت‌خیز جنوب ایران بومی‌سازی شده است که از این تعداد ۲۵۰۰ قلم کالای پرمصرف که بخشی از آنها همچون ساخت پمپ‌های درون‌چاهی و ابزارهای نمودارگیری چاه‌های نفت و گاز جزو اقلام راهبردی‌اند، با همکاری دانش‌بنیان‌ها ساخته شده‌اند.

 شاخص تولید، مصرف، واردات و صادرات گاز طبیعی

نیاز روزافزون دنیا به انرژی نشان می دهد که در دهه های آینده با توجه به ویژگی های خاص اقتصادی و زیست محیطی گاز طبیعی، رشد تقاضای این حامل انرژی در مقایسه با سایر انرژی ها بیشتر خواهد بود. این امر رسالت سنگینش را بر عهده کشورهای صاحب ذخیره گاز جهان که به طور عمده در منطقه آسیای میانه و خاور میانه قرار دارند، خوهد گذاشت.

ایران دومین دارنده ذخایر گازی در جهان است. امروزه وضعیت گازرسانی به کشور به طوری است که حتی روستاها نیز از این نعمت بهره مند شده اند. بخش خانگی، صنعتی و تجاری عمده گاز کشور را مصرف می کنند و بخش کمتری هم در نیروگاه‌ها مصرف می شود. در این میان، 32 درصد از گاز تولیدی نیز سهم نیروگاه هاست که با تولید برق، برای گاز ارزش افزوده ایجاد کند. در روزگاری نه چندان دور تعداد خطوط لوله انتقال تنها به یک مورد خلاصه می شد و به تبع آن تعداد مصرف کنندگان محدود بود. همزمان با انقلاب اسلامی ایران و توسعه گاز طبیعی در کشور، تعداد پالایشگاه های گازی، خطوط لوله و مصرف کننده ها به سرعت افزایش یافت، به طوری که عده ای دسترسی به این نعمت خدادادی را یکی از دستاوردهای مهم انقلاب دانسته اند. در این گزارش نگاهی گذرا به وضعیت گاز در قبل و بعد از انقلاب اسلامی در کشور شده است.

 ماخذ: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

ایران اسلامی امروز صاحب یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های گاز رسانی در سطح جهان است و این مهم در حالی به دست آمده که تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی فقط ۵۷ هزار خانوار از گاز طبیعی بهره‌مند بودند. بر اساس داده های شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران، در چهار دهه تلاش در صنعت گاز، طول خطوط انتقال گاز در سراسر کشور نسبت به بتدای انقلاب، ۲۶ برابر افزایش یافته و اکنون بیش از ۹۵ درصد جمعیت ایران، در هزاران شهر و روستا به گاز طبیعی دسترسی دارند که دستیابی به این مهم، افتخاری برای صنعت گاز کشور است. اکنون ۱۵ میلیون خانوار در سراسر کشور به شبکه گاز کشور متصل هستند و ۱۰ خط لوله گاز سراسری نقش شاهرگ‌های انتقال انرژی را در گستره کشور ایفا می‌کنند که این دستاورد عظیم، از ثمرات انقلاب اسلامی ملت بزرگ ایران است.

اقدام‌های تاثیرگذار شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران در تکمیل زیرساخت‌های عمده گاز کشور و گازرسانی به صنایع پتروشیمی و دیگر صنایع بزرگ، امکان اشتغال برای هزاران تن از جوانان مستعد کشور را فراهم کرده و رساندن گاز به خانوارها، سبب گسترش رفاه عمومی، محرومیت‌زدایی و امیدبخشی بین مردم شده است که این دستاوردها گامی مهم برای عینیت بخشیدن به سیاست‌های کلان دولت در برقراری عدالت و توسعه متوازن در اقصی نقاط کشور است. ظرفیت بالای مخازن و منابع گازی ایران و توسعه زیر ساخت های انتقال و توزیع آن نه تنها می تواند نیاز های آتی کشور به این انرژی پاک در آینده را تامین نماید بلکه فرصت های صادراتی زیادی را در اختیار ایران قرار می دهد.

هم اکنون 96 درصد از جمعیت شهری و 62 درصد از جمعیت روستایی تحت پوشش شبکه گازرسانی هستند؛ به طوری که تاکنون 230 هزار کیلومتر شبکه توزیع، 9 میلیون انشعاب در کشور وجود دارد که در مجموع می توان گفت حدود 20 میلیون مصرف‌کننده از نعمت گاز استفاده می‌کنند. تعداد خانوارهای تحت پوشش شبکه گازرسانی کشور در مجموع در سال 1390 به 18میلیون و 202 هزار و 505 واحد بالغ شد، و در این سال جمعیتی بالغ بر 65 میلیون نفر در قالب 920شهر و دوازده هزارو 500روستا از طریق احداث و ایجاد 208 هزار و 847 کیلومتر شبکه گاز شهری از نعمت گاز طبیعی بهره مند بودند. این رقم قبل از پیروزی انقلاب اسلامی 50 هزار خانوار بوده است.

یکی از دستاوردهای بزرگ شرکت ملی گاز ایرن در سایه انقلاب اسلامی، احداث و راه اندازی تاسیسات عظیم و خارق العاده منطقه عسلویه است. این منطقه بر مبنای استفاده از گاز طبیعی پایه گذاری شده که هم اکنون بخش اعظمی از گاز مورد نیاز کشور را تامین می کند. پارس جنوبی بزرگترین میدان گازی دنیاست. حجم ذخایر گازی این میدان بیش از 14 ترلیون متر مکعب است و 18 میلیارد بشکه میعانات گازی را در خود جای داده است. به عنوان مثال می توان از 10 هزار تن میلگردی یاد کرد که برای ساخت تنها بخشی از فازهای 17 و 18 پارس جنوبی به کار رفته است! برخی از کارشناسان از این منطقه با عنوان بیابان زدایی با لوله های گاز یاد کرده اند. توسعه پارس جنوبی یکی دیگر از افتخارات انقلاب اسلامی است که در تاریخ ایران نقش بسته است. بزرگترین قرارداد صنعت نفت و گاز کشور در منطقه عسلویه و با پیکانکاران ایرانی منعقد شد که نشانه بزرگی بر خودکفایی ایران زمین بود. این در حالی است که این پیمانکاران رکوردهای بی نظیری را در پایتخت گازی جهان به ثبت رساندند و وجود چنین زیر ساخت­های عظیم و توان بالای مهندسی علاوه بر تولید و تامین نیاز داخلی فرصت های صادراتی زیادی را برای کشور به ارمغان خواهد آورد.