بخش صنعت نقش اساسی در فرآیند توسعه کشورها ایفا میکند. اهمیت این بخش به این دلیل است که صنعت به عنوان موتور رشد اقتصادی و انباشت سرمایه شناخته میشود و بخشی است که منبع بازدهی فزاینده نسبت به مقیاس تولید است. دو ویژگی برای نقش صنعت در توسعه عبارت است از: 1)سهم صنعت در درآمدزایی برای کل اقتصاد در طول زمان یا در فرآیند توسعه افزایش مییابد. 2)سهم نیروی کار بخش صنعت نیز در طول فرآیند توسعه روندی صعودی دارد. با ترکیب این دو ویژگی در طول فرآیند توسعه باعث افزایش درآمد سرانه خواهد شد. بنابراین صنعتی شدن باعث ارتقاء تنوع در تولید و ارتقاء ساختار اقتصاد به سمت پیچیدگی و افزایش بکارگیری مهارت در تولید خواهد شد. نکته مهمی که وجود دارد این است که سهم صنعت از تولید ناخالص داخلی برحسب ارقام حقیقی (قیمتهای ثابت سال 1390) محاسبه شده است که این بخش همواره سهمی فزاینده در تولید ناخالص داشته است.
شاخص اشتغال در بخش صنعت
ماخذ: سازمان بین المللی کار
محاسبه سهم صنعت با استفاده از ارقام به قیمتهای جاری، عملاً قیمتهای بخش صنعت به قیمتهای کل اقتصاد ایران تقسیم میشود و لذا کاهش قیمت نسبی بخش صنعت نسبت به کل اقتصاد ایران میتواند این سهم را کاهش دهد. برای اینکه تاثیر نوسان قیمتهای نسبی را در محاسبه سهم بخش صنعت از کل تولید ناخالص داخلی جدا کنیم، سهم بخش صنعت برحسب قیمتهای ثابت سال 1390 بکار گرفته شد. سهم بخش صنعت از اقتصاد ایران همواره با نوسان روبرو بوده است. کمترین سهم بخش صنعت از تولید ناخالص داخلی مربوط به سالهای 1350 و 1351 است که در آن سالها صنعت سهم 3.7 درصدی از کل تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده بود. بعد از آن سهم بخش صنعت در طی سالهای 1357-1352 از 4.0 درصد به 8.5 درصد رسید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مهمترین نکته در زمینه صنعت بهرهگیری از توانمندیهای داخلی بود، به گونهای که سهم صنعت از تولید ناخالص داخلی از 8.5 درصد در سال 1357 به 12.7 درصد در سال 1396 رسیده است. بیشترین سهم صنعت از تولید ناخالص داخلی مربوط به سال 1388 است که بخش صنعت سهم 19.7 درصدی از کل تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است.
ماخذ: سالنامه آماری کشور، مرکز آمار ایران
ماخذ: سالنامه آماری کشور، مرکز آمار ایران
شاخص کل کارگاه های صنعتی
روند شاخص کل تولید کارگاههای بزرگ صنعتی طی دوره 1399-1353 در نمودار بالا نشان میدهد که این شاخص از 6.1 درصد در سال 1353 به 7.8 درصد در سال 1357 رسیده است. متوسط نرخ رشد شاخص کل تولید کارگاههای بزرگ صنعتی طی این سالها 7.5 درصد بوده است. پس از انقلاب این شاخص از 7.8 درصد در سال 1358 به 109.3 درصد در سال 1399 رسیده است. متوسط نرخ رشد این شاخص برای سالهای 1399-1358، 28.7 درصد میباشد. با توجه به اینکه حدود 70 درصد از ارزش افزوده بخش صنعت به کارگاههای بزرگ صنعتی اختصاص دارد متوسط رشد 28.7 درصدی تولید کارگاههای مزبور بیانگر عملکرد نسبتاً مناسب ارزش افزوده بخش صنعت میباشد.
ماخذ: بانک مرکزی جمهوری اسلامی
شاخص کل اشتغال در کارگاه های صنعتی
براساس آمارهای بانک مرکزی، شاخص کل اشتغال کارکنان کارگاههای بزرگ صنعتی، از 46.7 درصد در سال 1353 به 58.9 درصد در سال 1357 رسیده است که متوسط رشد طی این سالها 53.4 درصد رشد را نشان میدهد. این شاخص بعد از انقلاب از 61.9 درصد در سال 1358 به 104.8 درصد در سال 1399 رسیده است. متوسط نرخ رشد شاخص کل اشتغال کارکنان کارگاههای بزرگ صنعتی طی سالهای 1399-1358، 87.3 درصد میباشد.
ماخذ: بانک مرکزی جمهوری اسلامی
بخش معدن
برای اینکه تاثیر نوسان قیمتهای نسبی را در محاسبه سهم بخش معدن از کل تولید ناخالص داخلی جدا کنیم، سهم بخش معدن برحسب قیمتهای ثابت سال 1390 بکار گرفته شد. سهم بخش معدن از اقتصاد ایران سیر نزولی داشته است. سهم بخش معدن در طی سالهای 1357-1344 از 75.8 درصد به 57.0 درصد رسیده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سهم معدن از تولید ناخالص داخلی از 57.0 درصد در سال 1357 به 22.2 درصد در سال 1396 رسیده است. بررسی آمارهای رسمی نشان میدهد که ارزش افزوده بخش معدن طی سالهای 1344 تا 1396 بطور متوسط سالانه 2.3 درصد رشد کرده است.
ماخذ: حساب های ملی، مرکز آمار ایران