مهندسی شیمی یکی از رشته‌های جدیداً پدیدار شده است که تلفیقی از رشته‌های مختلف و در واقع یک رشته بین رشته‌ای تلقی می‌شود. این رشته در ابتدا الهام گرفته و جدا شده از رشته مهندسی مکانیک بوده است و از همین‌رو اکثر دروس گذرانده شده در مقطع کارشناسی، با گرایش سیالات رشته مکانیک مشابهت دارند؛ با این‌حال برخی دروس کاملاً تخصصی و منحصر به فرد برای این رشته تعریف شده‌اند که در ادامه به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
گفتنی است که هرچند هنوز در میان حتی تحصیل کردگان دانشگاهی، این رشته به خوبی شناخته نشده، اما با این وجود روز به روز بر وسعت و تنوع گرایشات مقاطع تحصیلی بالاتر آن افزوده می‌شود. مهندسی شیمی در ابتدا با تمرکز بر صنعت و اقتصاد پدیدار شد؛ سپس با گسترش علوم و فناوری و نیاز به رشته‌ای که پوشش دهنده چندین رشته به صورت همزمان باشد، بسط و گسترش یافت تا بتواند نیاز صنایع و کسب و کارها را در جایی که به صورت همزمان به چند متخصص مهندس مکانیک، شیمیست حتی مدیر و اقتصاد‌دان نیاز است، پاسخ دهد.
همچون سایر رشته‌های مهندسی، رشته مهندسی شیمی نیازمند ذهنی خلاق و فعال برای طراحی، محاسبات و پیاده‌سازی عملیات پیچیده صنعتی است. بر خلاف رشته‌های آزمایشگاه محوری مانند گرایش‌های مختلف رشته شیمی، این رشته به خصوص در مقطع لیسانس و گاهاً بالاتر نیازی به آزمایشگاه نداشته و تنها در مقطع کارشناسی تعدادی دروس آزمایشگاهی مشترک و محدود جهت آشنایی برگزار می‌شود. با این‌حال برخی گرایش‌ها مانند گرایش کاتالیست، ترموسینتیک، داروسازی، بیوتکنولوژی و از این قبیل، معمولاً برای انجام پایان‌نامه نیازمند کار آزمایشگاهی هستند. سایر گرایش‌های مقطع تحصیلی ارشد و دکتری ممکن است هیچ گاه سروکاری با آزمایشگاه نداشته باشند و در عوض مشغول برنامه‌نویسی و شبیه‌سازی کامپیوتری شوند؛ در میان معمول‌ترین این رشته‌گرایش‌ها می‌توان از گرایش‌های شبیه‌سازی، کنترل، بهینه‌سازی، برخی گرایش‌های جداسازی، پدیده‌های انتقال و حتی ترمودینامیک نام برد.
گرایش‌های رشته مهندسی شیمی برای ادامه تحصیل چه هستند؟
در ادامه به گرایش‌های گوناگون رشته مهندسی شیمی پرداخته‌ایم و هر یک از آن‌ها را به صورت مختصر و مفید معرفی کرده‌ایم.
- گرایش طراحی فرآیندها: طراحی، بهینه‌سازی و گاهاً شبیه‌سازی بخشی از یک واحد صنعتی
- گرایش شبیه‌سازی: شبیه‌سازی طراحی اولیه حاصل از مهندس طراح به منظور بررسی عملکرد یک بخش از واحد یا کل واحد صنعتی به کمک برنامه‌های شبیه‌سازی و یا کد نویسی کامپیوتری با زبان‌های برنامه‌نویسی مختلف
- گرایش کنترل: شبیه‌سازی کامپیوتری و پیاده‌سازی یک الگوریتم کنترلی و بررسی میزان دقت، سرعت و پایداری الگوریتم در رسیدن به مقدار مقرر و میزان انحراف از آن و یا پیاده‌سازی عملی یک الگوریتم کنترلی برای یک فرآیند شیمیایی به کمک تجهیزات کنترلی مانند شیر کنترلی، کامپیوتر و سنسور
- گرایش کاتالیست و ترموسینتیک: طراحی و ساخت انواع کاتالیست‌های مصرفی صنایع مختلف، اعم از صنایع نفت، گاز و پتروشیمی
- گرایش بیوتکنولوژی: کار روی انواع سیستم‌های بیولوژیک و سلول‌ها برای ایجاد تغییرات مطلوب در جهت مبارزه با بیماری‌ها و آفات و همچنین کاربرد در صنایع داروسازی، غذایی و تصفیه آب
- گرایش داروسازی: طراحی و ساخت سیستم‌های واکنشی مورد نیاز کارخانه‌های داروسازی
- گرایش محیط زیست: بررسی راه‌کارهای مقابله با انواع آلودگی‌های زیست‌محیطی و تلاش برای کاهش آن‌ها و برنامه‌هایی برای حفظ محیط زیست
مهم‌ترین دروس دانشگاهی رشته مهندسی شیمی چه هستند؟
مهم‌ترین دروس دانشگاهی رشته مهندسی شیمی عبارت هستند از:
- آشنایی با مهندسی شیمی
- موازنه جرم و انرژی
- مکانیک سیالات 1 و 2
- انتقال حرارت 1 و 2
- انتقال جرم
- عملیات واحد صنعتی 1 و 2
- آشنایی با فرآیندهای پلیمریزاسیون
- آشنایی با فرآیندهای فرآوری گاز
- آشنایی با فرآیندهای پتروشیمی
- کنترل فرآیندهای 1 و 2
- ترمودینامیک 1 و 2
- محاسبات عددی
- ریاضیات پیشرفته مهندسی
- معادلات دیفرانسیل
- آزمایشگاه شیمی عمومی
- آزمایشگاه شیمی تجزیه
- آزمایشگاه شیمی آلی
- آزمایشگاه عملیات واحد صنعتی
- آزمایشگاه فیزیک الکتریسیته
- شیمی عمومی 1 و 2
- شیمی فیزیک
- شیمی آلی
- خوردگی
فارغ التحصیل رشته مهندسی شیمی در چه کارها و صنایعی می‌تواند شاغل شود؟
عمده‌ترین مشاغل و صنایعی که یک فارغ التحصیل رشته مهندسی شیمی می‌تواند در آن‌ها مشغول به کار شود، عبارت هستند از:
- واحدهای مختلف صنایع نفت و گاز و پتروشیمی از جمله اوپراتوری واحد، ایمنی، واحد کنترل، مدیریت واحد و کارخانه
- صنایع تولید رنگ و رزین
- صنایع مواد غذایی
- صنایع بازیافت فلزات و عناصر گران‌بها
- صنایع استخراج فلزات با ارزش
- ساخت و تولید انواع دستگاههای صنعتی به خصوص صنایع شیمیایی
- انواع باتری‌های صنعتی (لیتیمی، سربی اسیدی، کادمیم و از این قبیل)
- صنعت خوردگی و حفاظت از خوردگی
- صنعت گسترده پلیمری
- مراکز دانش‌بنیان و حوزه‌های فناوری
- صنایع بایومدیکال و بیوتکنولوژی
- صنایع داروسازی
- تولید انواع کریستال‌های خوراکی و صنعتی
- حوزه‌های نرم‌افزای مانند طراحی سیستم‌های کنترل و نرم‌افزارهای کاربردی صنایع
- خطوط انتقال گاز و نفت و ارزیابی اقتصادی واحدهای صنعتی
- شرکت‌ها و نهادهای مطالعاتی طرح‌های توجیهی احداث کارخانه‌ها
- در کل در هر فرآیند و واحد صنعتی که از یک ماده اولیه ماده‌ای با ارزش افزوده تولید می شود، استفاده از مهندس شیمی برای بهبود فرآیند، بهینه‌سازی و افزایش سودآوری ضروری است.
بازار کار رشته مهندسی شیمی به چه صورت است؟
بازار کار رشته مهندسی شیمی با توجه به تنوع محصولات و صنایع مختلف متفاوت است. در برخی صنایع همچون نفت و گاز، پالایشگاه‌ها، صنایع پلیمری، صنایع معدنی و آبکاری و خوردگی فرصت‌های شغلی بیشتر هستند و در برخی صنایع دیگر مانند داروسازی، بیوتکنولوژی و رنگ و رزین هنوز بازار به بلوغ لازم نرسیده و فرصت‌های شغلی کمتر هستند. با این‌حال، راه‌اندازی کسب و کار بهترین گزینه برای یک مهندس شیمی به حساب می‌آید که بعد از شناخت کافی و کسب دانش و مهارت لازم، جذب سرمایه و با گردهم‌آیی همکاران متخصص و متعهد و همچنین درک صحیح از بازار و سیاست‌های جامعه، امکان‌پذیر است.
صنایع نفت و گاز عمدتاً در جنوب واقع شده‌اند، اما سایر صنایع اعم از مواد شیمیایی، پلیمری، لاستیک، معدن سیمان و از این قبیل در سایر مناطق کشور نیز پراکنده‌اند. با این تفاسیر، می‌توان به وسیله درک نیاز‌های منطقه‌ای و با سرمایه‌ای نه چندان زیاد، اقدام به راه‌اندازی کسب و کار کرد.
امکان ادامه تحصیل در رشته مهندسی شیمی در داخل ایران چگونه است؟
در داخل کشور برای اکثر رشته گرایش‌های نام برده در بالا، امکان ادامه تحصیل در مقطع دکتری وجود دارد و به لحاظ علمی اغلب دانشگاه‌های مادر مانند دانشگاه تهران، شریف، امیرکبیر، تربیت مدرس، علم و صنعت، صنعتی اصفهان و شیراز از اغلب گرایش‌های مهندسی شیمی پشتیبانی می‌کنند. با این‌حال بایستی قبل از انتخاب رشته نسبت به امکانات آموزشی شامل اساتید، آزمایشگاه‌ها و سیستم‌های کامپیوتری پیشرفته و همچنین امکانات رفاهی دانشگاه‌ها دقت کرد، چراکه برخی دانشگاه‌ها نسبت به گروهی دیگر در رشته گرایش‌هایی خاص از برتری‌های علمی و رفاهی برخور دارند.
مشاهده سرفصل ها و دروس این رشته در موسسه آموزش عالی خرد بوشهر